مصیبت جدید برای تهرانی‌ها | کاهش شدید افت فشار آب

می‌گویند به دلیل مشکلات تامین آب مجبور شده‌اند فشار آب را کم کنند و این درحالی است که پیش‌تر و تابستان همین امسال مدیرعامل آبفای تهران گفته بود که در ساعاتی از شبانه‌روز که مصرف پایین‌تر است فشار را کاهش می‌دهیم. به نظر می‌آید کاهش فشار جریان آب شهر حالا به مرحله‌ای دیگر هم رسیده و شرایط به گونه‌ای کشیده و فشار به حدی کم شده که در تمام ساعات شبانه‌روز طبقات بالای ساختمان‌های منطقه ستارخان و برخی از مناطق پایتخت ایران دسترسی به آب با فشار کافی ندارند.

ماجرا، اما دقیقا چیست و چرا تامین آب برای برخی شهروندان پایتخت ایران آن‌هم در روز‌های نخستین زمستان به چنین بحرانی کشیده شده است؟ وضعیت منابع آب شرب و لوله‌کشی تهران چگونه است و با توجه به ثابت‌بودن منابع و افزایش مصرف‌کنندگان تکلیف سال‌های آتی چه خواهد شد؟

رواج استفاده از پمپ و مخزن در پایتخت ایران

به شرایط همین ساختمان برگردیم؛ یکی از ساکنان طبقه پنجم این ساختمان درباره شرایط تازه وضعیت آب این ساختمان می‌گوید: «تا دو، سه روز پیش آب در طبقات مختلف حتی چهار و پنج داشتیم هرچند دو طبقه آخر فشار کمتری داشتند، اما آب وجود داشت حالا، اما چند روزی است که آب به طبقات نمی‌رسد.»

او درباره پیگیری این روند هم می‌گوید: «به ۱۲۲ زنگ زدیم و ماجرا را توضیح دادیم. پرسید طبقه چند هستید و گفتم پنجم. گفت یک ماه است که فشار آب ضعیف شده و من که گفتم تا چندروز پیش آب داشتیم، اما اخیرا فشار کم شده گفت خب اثرش تازه به شما رسیده است. قبلا فشار کم بود، اما قابل استفاده و زندگی بود الان، اما هیچ آبی ندارد و من همین امروز بعد از ۱۰ سال مجبور شدم برای کار‌های ضروری به طبقات پایین‌تر بروم.»

مشابه این روایت را ساکنان دیگری از این منطقه هم روایت می‌کنند و به نظر می‌آید این مساله حالا در بسیاری از مناطق تهران همه‌گیر شده است. یکی دیگر از ساکنان منطقه توحید درباره شرایط تازه آب لوله‌کشی در طبقات بالا می‌گوید: «قبلا فشار کم بود، اما الان اصلا آب نداریم و از طبقه دو به بالا اصلا آب نداریم حتی برای سرویس بهداشتی هم باید به طبقات پایین‌تر برویم.

پیگیری هم که می‌کنیم و زنگ می‌زنیم، در پاسخ می‌گویند فشار ضعیف شده و باید بروید پمپ بخرید و منبع بگذارید. مگر همه می‌توانند ۵۰-۴۰ میلیون تومان آن هم در این شرایط هزینه پمپ و مخزن کنند؟ اصلا اگر همه بخرند باز مشکل آب برنمی‌گردد؟» یکی از ساکنان خیابان کمیل هم روایتی مشابه از شرایط آب ارایه می‌دهد، اما می‌گوید این کاهش شدید فشار آب یک سال زودتر به این منطقه رسیده است. این شهروند در توضیح شرایط این خیابان می‌گوید: «در منطقه کمیل ما پارسال پاییز همین مساله را داشتیم و مجبور شدیم پمپ و منبع بگیریم و الان شرایط کمی مناسب شده است. خوبی‌اش این است که هر وقت که آب منطقه برود، شما حدود ۴۰۰ لیتر آب ذخیره دارید.»

بررسی پایگاه فروش و اجاره مسکن در تهران هم عمومی‌شدن مساله کمبود و ضعف فشار آب را نشان می‌دهد و به نظر می‌آید حالا بخشی از دغدغه شهروندان برای خرید یا اجاره مسکن همین موضوع تامین آب است؛ گویا حالا یکی از مولفه‌هایی که برای اجاره مسکن باید موردتوجه قرار گیرد شرایط آب و در مرحله بعد وجود پمپ در این ساختمان است. این شرایط البته از مدت‌ها پیش قابل پیش‌بینی بود و کارشناسان فراوانی در این سال‌ها هشدار داده‌بودند که تهران به‌زودی از یکی از استان‌های خشک ایران خواهد شد و در آن صورت بیشترین و شدیدترین کمبود آب را با توجه به جمعیتش تجربه خواهد کرد؛ پیش‌بینی‌ای که حالا رنگ واقعیت به خود گرفته و روز به روز هم شدیدتر می‌شود. این شرایط بغرنج را البته در آمار و ارقام هم می‌توان دید که در ادامه بیشتر به آن پرداخته خواهد شد.

 وضعیت مشترکان و میزان مصرف آب تهرانی‌ها

شرایط بغرنج فشار آب شرب و لوله‌کشی پاییز و زمستان تهران درحالی است که انتظار می‌رفت در این دو فصل شرایط نامساعد تابستان تغییر کند و کمی بهتر شود؛ پاییز و زمستانی که هشداری شدید برای تابستان پیش‌رو است مگر این کشتی‌بان را سیاستی دگر آید. درباره تغییر و تحول در کوتاه‌مدت اگرچه شک و شبهه فراوان وجود دارد، اما کارشناسان می‌گویند از الان باید به فکر بحران‌های شدید دهه‌های پیش‌رو بود.

این شرایط درحالی است که آمار‌های رسمی می‌گوید در تابستان امسال سرانه مصرف آب شرب در بخش خانگی استان تهران ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز بوده است. تعداد انشعاب خانگی در شهر تهران حدود ۹۴۴ هزار و ۶۱ مورد و در بخش غیر خانگی - شامل بخش‌های صنعتی، اداری، درمانی و کارگاهی- ۱۶۶ هزار و ۷۵۸ مورد است. براساس پایگاه اطلاع‌رسانی آبفا در تابستان امسال، تعداد انشعاب‌های خانگی آب شرب در کل استان تهران یک میلیون و ۷۲۹ هزار و ۴۶۸ مورد و میزان انشعاب‌های غیرخانگی هم در همین استان ۲۹۵ هزار و ۲۷۶ مورد بود.

این آمار می‌گوید سالی ۲ تا ۲.۵ درصد به تعداد مشترکان آب تهران اضافه می‌شود، در حالی که منابع جدیدی برای تامین آب در تهران وجود ندارد. بحث اصلی هم همین است؛ اینکه روز به روز به تعداد مشترکان آب تهران اضافه می‌شود در حالی که منابع جدیدی برای تامین آب در تهران وجود ندارد. در کنار این وضعیت، اما نه فکری به حال کنترل جمعیت می‌شود و نه برنامه‌ای برای منابع دیگر در جریان است.

به عبارتی ساده و براساس روایت‌های رسمی ذخایر سد‌های تامین‌کننده آب تهران نسبت به سال گذشته ۳۰ میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرده که شرایط تامین آب برای این استان پرجمعیت کشور را سخت‌تر کرده است؛ ۷۵ درصد آب تهران در گذشته از ۵ سد امیرکبیر، لار، ماملو، طالقان و لتیان تامین می‌شد، اما اکنون در فصول سرد سال ۴۵ درصد از سد‌ها و ۵۵ درصد از منابع زیرزمینی و در فصول گرم سال، ۶۰ درصد از سد‌ها و ۴۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. شاید دلیل کاهش شدید فشار جریان آب در بسیاری از مناطق تهران هم به همین منابع آب در فصل سرد برگردد، چرا که در پاییز امسال بارش‌ها به شدت از حد انتظار و حتی پیش‌بینی پایین‌تر بوده است.

آینده تهران چه می‌شود؟

تابستان همین امسال و در ۲۲ مرداد، «زندگی در میان بحران» به مسائل آب در پایتخت ایران پرداخته و در بخشی از گزارش هشدار داده بود که روز‌های سختی در راه است و باید چاره اندیشیده شود. در همان گزارش «مسعود مجرب»، پژوهشگر مخاطرات زمین‌شناختی در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که «تداوم شرایط فعلی سیاست‌های آبی چه نتیجه‌ای دارد؟» گفته بود: «تداوم این شرایط پدیده فرونشست را هم شدیدتر خواهد کرد و فرونشست که روزبه‌روز بیشتر می‌شود چند نتیجه دارد: یکی از نتایج آن، این است که دیگر آبخوانی نخواهیم داشت. ممکن است به صورت منطقه‌ای آبی نداشته باشید که به مناطق جنوبی تهران برسانید.

چاه‌هایی که از آن‌ها برداشت صورت می‌گیرد هم عمیق‌تر می‌شوند و در نتیجه فرونشست بیشتر می‌شود. هرقدر فرونشست افزایش پیدا کند، حجم آبی که با سیستم غلط برای کشاورزی استفاده می‌شود، بیشتر می‌شود؛ مثلا زمینی در ورامین قرار است با یک متراژ مشخص آبیاری شود، به دلیل وجود ترک‌ها دیگر با آن مقدار آب سیراب نمی‌شود؛ چون این ترک‌ها باعث می‌شوند ارتباط زمین با سایر نقاط قطع شود و آب‌ها فرار کنند. در این صورت آب‌ها دیگر مستقیم به آبخوان برنمی‌گردد و بخشی از آن در لایه‌های سطحی می‌ماند و تبخیر می‌شود.

به همین دلیل باید به سمت سیستم آبیاری نوین برویم.» او دراین باره و در تشریح ادامه این وضعیت گفته بود: «ممکن است مخزن یا همان آب استراتژیک خود را از دست بدهیم؛ یعنی میزان آبی که هر شهر برای بقای خود استفاده می‌کند. این خشکسالی‌ها باعث می‌شوند ترک‌هایی ناشی از فرونشست در ساختمان‌ها پیدا شود. خانه‌های زیادی وجود دارد که بابت همین موضوع قیمت‌شان دچار افت شده و زمین‌های زیادی تغییر قیمت داده‌اند که در طولانی مدت منجر به مهاجرت اجباری می‌شود که توازن شهر‌ها را به هم می‌زند. این هم در شرایطی است که ما هنوز موج بزرگ را ندیده‌ایم.»

در یک جمع‌بندی ساده شاید بتوان گفت که شرایط کنونی نتیجه چندین دهه سیاست‌های چالش‌برانگیز آبی است و اگر از همین امروز تحولی در تصمیم‌ها و سیاست‌ها ایجاد نشود، این بحران و شدت آن خیلی زود غیرقابل کنترل و مدیریت خواهد بود؛ اگرچه پیش‌تر چندان به هشدار‌ها توجه نشد، اما دست‌کم شاید در شرایط پرتنش کنونی و باورپذیرشدن هشدار‌های پیشین، شاید گوشی برای شنیدن صدای کارشناسان پیدا شود.